του Δημήτρη Κουτσουμπού

Αν για τους προηγούμενους 5 μήνες βρισκόμασταν εγκλωβισμένοι στην αναμονή, το τελευταίο μήνα συνέβησαν πράγματα και θαύματα, που είναι δύσκολο να εμπεδωθούν και να εκτιμηθούν. Η κοινωνία, η πολιτική, η οικονομία, οι επιχειρήσεις και το χρηματιστήριο, μετά το δημοψήφισμα, βιώνουν την απόλυτη αβεβαιότητα, ενώ το επόμενο διάστημα θα υπάρξουν μεγάλες ανακατατάξεις.

Από εδώ υποστηριζόταν ορθώς πως θα φτάναμε πολύ κοντά στο Grexit, με πιθανότερη τη λύτρωση την τελευταία στιγμή, που όμως ακόμα δεν πρέπει να θεωρείται εξασφαλισμένη. Την μεγάλη έκπληξη την έφερε ο απρόβλεπτος και δύσκολα απωκοδικοποιήσιμος Τσίπρας. Από την απραξία και τις επικοινωνιακές μανούβρες για την ισορροπία μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού μετώπου, που έδειχναν ατολμία, πέρασε ξαφνικά σε μια πρωτοβουλία μεγατόνων. Έως τότε, το επικρατέστερο σενάριο ήταν η αργή του φθορά, εφόσον συνέχιζε στο ίδιο μοτίβο, ή το ατύχημα. Αλλά ποιος φανταζόταν πως το τελευταίο, έστω και mini, θα ερχόταν με δική του πρωτοβουλία; Λογικά, φοβόμασταν πως θα προέκυπτε από την απραξία του.

Η αψήφιση των διοριών και η αρχικά σθεναρή υποστήριξη του ΟΧΙ από την κυβέρνηση, εις γνώση των σοβαρών αντιδράσεων στο εξωτερικό και των συνεπειών της, έδειχναν πως ο πρωθυπουργός είχε επιλέξει τον δρόμο του κόμματος, αντί της ευρωπαϊκής κατεύθυνσης της χώρας. Μέχρι που ήρθε ένας νέος σεισμός αντίθετου προσήμου, να ανακατέψει και πάλι την τράπουλα. Η μετατροπή του ΟΧΙ σε ΝΑΙ ΣΕ ΟΛΑ, σόκαρε τον κόσμο του ΣΥΡΙΖΑ, με τον ίδιο τρόπου που το δημοψήφισμα είχε σοκάρει το φιλοευρωπαϊκό, μεταρρυθμιστικό στρατόπεδο. Όλο αυτό το διάστημα, με όλα αυτά τα πάνω-κάτω, αναρωτιέμαι για το συστατικό που υπερισχύει στη σύνθεση της τραγικότερης κυβέρνησης που είχε ο τόπος από την μεταπολίτευση και μετά. Είναι περισσότερο η ιδεοληψία, η φιλαρχία ή η ανεπάρκεια;

Είναι τόσο απότομες οι μανούβρες και η σκόνη που σηκώνεται, που η ορατότητα δεν επαρκεί για αξιόπιστες απαντήσεις. Έτσι, παρότι ο λαοφιλής πρωθυπουργός με το ασκέρι του κρατά στα χέρια του το μεγαλύτερο μέρος των πρωτοβουλιών, δεν νομίζω πως τα φώτα πάνω του και η ανάλυση της πολιτικής καθημερινότητας, είναι αυτά που βοηθούν στο σχηματισμό της μεγάλης εικόνας για την εκτίμηση της κατάστασης. Το μόνο που θα τολμήσω να υποστηρίξω, παρά την διαφορετική επικρατούσα λαϊκή πεποίθηση, είναι πως δυστυχώς ο Τσίπρας έχει χάσει μια για πάντα το παιχνίδι του να αναδειχθεί ο μεταρρυθμιστής ηγέτης της χώρας, αν και αρχικά του το ευχόμουν ολόψυχα. Η αναξιοπιστία, το DNA του κύκλου του και η αδυναμία της οικειοποίησης των των όποιων λύσεων, τον καθιστούν απόλυτα ακατάλληλο.

Το μόνο θετικό της υπόθεσης είναι πως η κρισιμότητα των στιγμών γεννά, έστω στοιχειωδώς, την εθνική συνεννόηση. Επιπλέον, ένα μέρος της κοινωνίας, που ακόμα είναι ικανό να σκέφτεται, πήρε ένα ακριβό μάθημα, του τι σημαίνει λαϊκισμός και “κούφιες” υποσχέσεις. Το πληρώσαμε και θα το πληρώσουμε πολύ ακριβά, αλλά ένα τόσο δυνατό σοκ είναι ικανό να αποτελέσει αφορμή για το μετασχηματισμό της κοινωνίας μας. Μετριοπαθείς μάζες της, ευελπιστώ πως θα ωριμάσουν, γιγαντώνοντας το μεταρρυθμιστικό στρατόπεδο και αποδυναμώνοντας αριθμητικά το αντιδραστικό. Δυστυχώς, αν και λιγότεροι, οι ‘οπαδοί της υστέρησης” θα γίνουν πιο σκληροπυρηνικοί, και θα είναι εφιάλτης για τη χώρα αν καταφέρουν να αποκτήσουν κρίσιμη μάζα, κινούμενοι συντεταγμένα.

Μεγάλο εμπόδιο στη μεταμόρφωση της κοινωνίας αποτελεί η ιδεοληψία των φηφοφόρων, που έχει παραταθεί με το δημοψήφισμα. Το τελευταίο, επέτεινε τον ψυχολογικό τους εγκλωβισμό, και σε συνάρτηση με τις πινελιές εθνικής έξαρσης, τους ωθεί να χάνουν την αντικειμενικότητά τους. Για να το θέσω όσο πιο απλά γίνεται, αν κανείς μετέφερε την σημερινή τραγωδία ως ταινία στους Έλληνες του 2014, όταν ακόμα δεν είχαν ψηφίσει και δεθεί με την επιλογή τους, η κατακραυγή τους για τους χειρισμούς των κυβερνώντων θα ήταν δεδομένη. Τώρα ταυτισμένοι και εθνικά υπερήφανοι για την επιλογή τους είναι νωρίς να αντιδράσουν, γιατί η αντίδρασή τους θα σηματοδοτούσε την παραδοχή του λάθους τους, που συναισθηματικά είναι μη διαχειρίσιμη. Αυτό αφορά και ένα μεγάλο μέρος των φιλοευρωπαϊστών και μεταρρυθμιστών που ανέμεναν και ήθελαν το ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, υπολογίζοντας πως θα έφερνε τον εξοστρακισμό του παλιού, ενόσω ο ίδιος θα μεταμορφωνόταν και ωρίμαζε.

Σε αντίθεση με την πολιτική θολερότητα, η οικονομική πραγματικότητα είναι πιο ξεκάθαρη, αλλά όχι πιο ευχάριστη. Πρόκειται για τον μεγάλο χαμένο από την 5μηνη διαπραγμάτευση και πολύ περισσότερο από τα Capital Controls. Ο παραγωγικός τομέας, ο μόνος που μπορεί να βγάλει τη χώρα από τον λάκκο, έχει υποστεί σοβαρό πλήγμα, που θα γίνει πλήρως ορατό το επόμενο διάστημα. Όπως προδιατίθεται, από το νέο μνημόνιο, οι εξαντλημένοι Έλληνες, θα υποστούν νέα πτώση του βιοτικού τους επιπέδου, αντί της ελπίδας για παροχές και αξιοπρέπεια. Πως θα ανεχθεί η κοινωνία τόσα δεινά, όταν ήδη βρίσκεται στα όριά της; Εαν δεν συμβεί κάτι δραστικό, όλο και περισσότεροι αποδέχονται την ιδέα πως το οικοδόμημα δεν διορθώνεται και πως η κατάρρευση της οικονομίας και της χώρας είναι αναπόφευκτη.

Το ελληνικό χρηματιστήριο όταν ανοίξει, θα σπεύσει λογικά να αποτιμήσει τη μεγάλη καταστροφή. Ψυχολογικά θα είναι τραυματισμένο από όσα συνέβησαν, αλλά ολίγον ανακουφισμένο για την έστω αμφιλεγόμενη συμφωνία και την προοπτική πολιτικο-κοινωνικού μετασχηματισμού της χώρας. Ούτως ή άλλως, αν δεν είχαμε τόσο ανατρεπικές εξελίξεις, πάλι θα βρισκόμασταν μπροστά τους, ίσως το Σεπτέμβρη. Μια ψυχή που είναι να βγει, ας βγει. Αν η ελληνική αγορά ήταν φθηνή, όπως το 2012, θα ήταν ένα καλό στοίχημα να πάρει κανείς θέση, ιδιαίτερα αν διαφαινόταν πιο ξεκάθαρα η πολιτική αλλαγή, παρόλα τα προβλήματα της οικονομίας. Τώρα, έχουμε ένα ακριβό χρηματιστήριο, με την πολιτική αβεβαιότητα ακόμα παρούσα , με ένα mini ατύχημα που έχει μόλις συμβεί, με μια οικονομία υπό νέα ύφεση, με φόβους ολικής κατάρρευσης και τη σισύφεια δίχως τέλος. Σε καμία περίπτωση δεν θα ήμουν αγοραστής σε αυτά τα επίπεδα, αφού οι αποτιμήσεις και το margin of safety καθόλου δεν με ικανοποιούν. Οι μετοχές που με μια πρώτη ανάγνωση φαίνεται πως θα την πληρώσουν πιο ακριβά για μια ακόμα φορά, θα είναι οι τραπεζικές. Αν επιστρέψουμε σε ομαλότητα, κάποιες φθηνές εξωστρεφείς θα καταφέρουν να κρατηθούν ή να προσφέρουν κέρδη.

Όπως υποστηρίζεται εδώ και καιρό, η πολιτική πραγματικότητα στην περίπτωση της Ελλάδας είναι πιο καθοριστική από την οικονομική. Μια θετική μετεξέλιξη θα δώσει γρήγορα το σήμα στις επιχειρήσεις και τους επενδυτές, που έχουν την ικανότητα να προεξοφλούν. Άλλωστε, τα σημερινά δεινά, τα έχουμε φοβηθεί από πολύ νωρίς (εδώ, εδώ & εδώ). Στην πολιτική και την κοινωνία παρά την οικονομία, λοιπόν, πρέπει να έχουμε στραμμένα τα βλέμματά μας.

Δημήτρης Κουτσουμπός