Χρηματιστήριο: Το «τέρας» που καταπίνει τις περιουσίες των πολιτών;

Χρηματιστήριο: Το τέρας που καταπίνει περιουσίες πολιτών;Η ελληνική κοινή γνώμη είναι ιδιαίτερα τραυματισμένη από τα γεγονότα του αμαρτωλού ‘99 στη Σοφοκλέους. Τι μπορεί να πει κανείς στους χιλιάδες μεροκαματιάρηδες βιοπαλαιστές που έχασαν τις οικονομίες μιας ζωής; Ακόμα και ευκατάστατοι, επιφανείς ή επαγγελματικά καταξιωμένοι πολίτες, δεν απέφυγαν την ανώμαλη προσγείωση, παρασυρόμενοι από την «τρέλα» των φυλλάδων, των πολιτικών παραινέσεων και των δικών τους υπέρμετρων προσωπικών φιλοδοξιών. Σχεδόν κάθε οικογένεια στην Ελλάδα έχει να εξιστορήσει ή να αποκρύψει τη δική της πολύ, ή λιγότερο πικρή ιστορία από εκείνη την εποχή.  Έτσι, το χρηματιστήριο, ένας πολύ σημαντικός θεσμός για την οικονομική ευημερία, στη συνείδηση των περισσοτέρων δεν απέχει ιδιαίτερα από έννοιες όπως αυτές της χαρτοπαιξίας, του τζόγου ή των καζίνο. Η επικρατούσα αυτή πεποίθηση είναι κατανοητή μεν, αδικεί και δυσφημεί δε, τόσο τον ίδιο το θεσμό, όσο και τον οικονομικό φιλελευθερισμό.

Θεωρώ ουσιώδες το να μπορείς να καταλάβεις τι είναι αυτό που κρίνεις. Αν ήθελε να περιγράψει κανείς με όσο γίνεται πιο απλά λόγια την αγορά μετοχών του χρηματιστηρίου, θα έλεγε πως είναι ένα μεγάλο, ανοιχτό σε όλους «παζάρι», όπου μπορείς να πουλάς και να αγοράζεις μερίδια επιχειρήσεων (μετοχές). Το γιατί το κάνει ο καθένας, είναι ένα ενδιαφέρον και σύνθετο θέμα που θα θίξουμε στη συνέχεια. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που συμβαίνει στην πράξη, όταν έχεις την ιδιότητα του αγοραστή ή του πωλητή, είναι, με τις επιλογές σου, πέρα από το να καθίστασαι οικονομικά υπεύθυνος για αυτές, να «ψηφίζεις» για τον καθορισμό των τιμών. Βέβαια, στις αγορές «ψηφίζεις» με το μέγεθος του πορτοφολιού σου, αλλά αντίστοιχο είναι και το μέγεθος των συνεπειών, θετικών ή αρνητικών για σένα.

Θα μπορούσαμε να γράψουμε ατελείωτες σελίδες για τη μετοχική ιδέα ή τα οφέλη των οργανωμένων αγορών και τη συνεισφορά τους στην οικονομία. Οι μετοχές θεωρούνται σε βάθος χρόνου από τις πιο αποδοτικές επενδυτικές επιλογές. Όμως, η πλειοψηφία των ενασχολουμένων, είτε τις χρησιμοποιεί ως αντικείμενο κερδοσκοπικών παιγνίων, είτε λαμβάνει αποφάσεις αγνοώντας την πραγματική τους αξία. Όταν πιστεύεις πως το χρηματιστήριο είναι καζίνο, αυτό συνεπάγεται και την ανάλογη επενδυτική σου συμπεριφορά, με τα συνεπακόλουθα καταστροφικά αποτελέσματα για σένα. Έτσι, λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, μετατρέποντάς σε σε θύτη-θύμα.

Αυτό που συνέβη το 99’, ήταν το υπερβολικό «φούσκωμα» των αποτιμήσων. Η πραγματική αξία των επιχειρήσεων, άρα και των μετοχών, σχετίζεται με τα κέρδη που πρόκειται να μοιράσουν στους μετόχους τους (μελλοντικά μερίσματα), κάτι που ισχύει ακόμα και όταν αυτές δεν είναι εισηγμένες σε κάποιο χρηματιστήριο. Τότε, οι «μεθυσμένοι» αγοραστές είχαν άλλη άποψη. Ή μάλλον δεν είχαν καθόλου άποψη. Ζητούσαν μετοχές ακόμα και προβληματικών ή ζημιογόνων επιχειρήσεων όσο όσο. Τους τις προσέφεραν από «καρχαρίες», τσαρλατάτανοι και απατεώνες, έως απλοί ορθολογικοί επενδυτές που με ευχαρίστηση επέλεγαν να είναι με το μέρος των πωλητών. Οι αγοραστές ακριβών “άχυρων” ζημιώθηκαν, όταν μοιραία αυτά άξιζαν πάλι όσο τα άχυρα.

Με την ανωριμότητα ή την άγνοια τους, οι πράξεις τους όχι μόνο ελάφρυναν τις δικές τους τσέπες, αλλά συνετέλεσαν στο έκτρωμα που «κατάπιε» και άλλους συμπολίτες τους, βυθίζοντας μαζί τους και τη μετοχική ιδέα. Φυσικά, σε ηθικό επίπεδο δεν μπορούμε να τους βάζουμε στο ίδιο «καζάνι» με τους επιτήδειους ενορχηστρωτές ή αυτούς που από θέση ευθύνης δεν έπραξαν τα δέοντα για να αποτρέψουν τα γεγονότα. Όμως, θα ήταν μέγα σφάλμα να μην αναγνωρίσουμε το δικό τους μερίδιο ευθύνης απέναντι στους ευαυτούς τους και την κοινωνία.

Η ιστορία του χρηματιστηρίου θυμίζει σε πολλά αυτή της δημοκρατίας. Δεν το υποστηρίζω για να εξισώσω αυτό το υπέρτατο αγαθό με τίποτε άλλο, αλλά θέλω να τονίσω πόσο καθοριστική είναι η συμπεριφορά των ατόμων για την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία των μηχανισμών που στηρίζονται στη συμμετοχή και τις αρχές της ελευθερίας. Σφετεριστές εξουσίας, λαοπλάνοι πολιτικοί, πελατειακές σχέσεις, αγελαίες συμπεριφορές, ψηφοθηρία, κομματοκρατία, είναι κάποια μόνο από τα αρνητικά φαινόμενα που εξακολουθούμε να συναντάμε ακόμα και στις σύγχρονες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες. Έτσι ακριβώς, κερδοσκόποι, απατεώνες, χειραγωγοί, πληρωμένοι αβανταδόροι δημοσιογράφοι, παπαγαλάκια, εθισμένοι τζογαδόροι και κατ’ όνομα επιχειρηματίες λυμαίνονται το ναό του χρήματος. Πόσο εύκολο ήταν για έναν πολίτη της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης να καταδικάσει το νέο πολίτευμα, για το χάος και τα δεινά που βίωνε, ανοίγοντας το δρόμο προς τους Ναζί και την απολυταρχία; Πόσο άδικο και επιζήμιο είναι να καταδικάζεις με ισοπεδωτική διάθεση, θολωμένος από τα παθήματά σου; Σημασία έχει να χρησιμοποιούμε τα μαθήματα του παρελθόντος για να οδηγούμαστε σε κάτι καλύτερο. Να εντοπίζουμε τα «αγκάθια» και να ανακαλύπτουμε πως φυτρώνουν, προτού κατηγορήσουμε τη γη. Γιατί το καλύτερο «λίπασμα» για αυτά, είναι η έλλειψη παιδείας.

Αυτό που αντανακλαστικά αλλά εσφαλμένα συμπεραίνεται, είναι πως σε μια αγορά λιγότερο αποτελεσματική, όπως περιγράφουν τη δική μας οι ειδικοί, είναι αδύνατο να επενδύεις θεωρώντας πως αγοράζεις «κομμάτια» πραγματικών επιχειρήσεων. Παρά μόνο, μπορείς να «παίζεις», ή χειρότερα να τζογάρεις στις αψυχολόγητες, ή χειραγωγούμενες κινήσεις των μετοχών. Ο Benjamin Graham, δάσκαλος του πολυδισσεκατομυριούχου Warren Buffet, μιλούσε αλληγορικά για την αγορά, χρησιμοποιώντας τον Mr. Market. Κάθε μέρα χτυπά την πόρτα σου και σου προσφέρει να αγοράσεις ή να πουλήσεις μερίδια επιχειρήσεων σε διαφορετικές τιμές. Άλλοτε οι τιμές είναι εξωφρενικές και άλλοτε γελοίες. Εσύ έχεις το δικαίωμα να συναλλαχθείς μαζί του όταν το θες ή να τον αγνοήσεις. Την επόμενη μέρα θα σου χτυπήσει πάλι την πόρτα, αναφέροντας άλλες τιμές. Έμφαση, λοιπόν, πρέπει να δίνεις στην πραγματική αξία αυτού που αγοράζεις ή πουλάς, που ενίοτε διαφέρει πολύ από τις προσφερόμενες τιμές του κυκλοθυμικού Mr. Market. Κοινώς, όταν στην αγορά προσφέρονται φύκια για μεταξωτές κορδέλες, εσύ πρέπει να βλέπεις τα φύκια.

Είμαι πεπεισμένος πως σε ανώριμες αγορές, όπου οι στρεβλώσεις είναι μεγάλες, οι δυνατότητες κερδοφόρων και ασφαλέστερων μακροπρόθεσμων επενδύσεων είναι μεγαλύτερες, αφού πιο εύκολα συναντάς αξιόλογες επιχειρήσεις σε ιδιαίτερα ελκυστικές αποτιμήσεις. Παράλληλα, έρχονται εποχές όπου μπορείς να τις αποχωριστείς με ανεπανάληπτο τίμημα. Δηλαδή, όσο πιο μανιοκαταθλιπτική είναι η συμπεριφορά του Mr. Market, τόσο το καλύτερο για σένα. Αποτελεί αυτό ατομικιστική συμπεριφορά που βλάπτει το σύνολο; Όσο και αν φαίνεται περίεργο, μπορεί αυτή η διαδικασία να μεταφέρει πλούτο από τους συνετούς στους αδαείς, αλλά περισσότεροι υπεύθυνοι επενδυτές διαμορφώνουν έναν πιο εξορθολογισμένο Mr. Market. Το κίνητρο του κέρδους, δηλαδή, ωθεί τα άτομα να φέρονται περισσότερο υπεύθυνα. Όταν βοηθάς την αγορά, κερδίζεις. Όταν βοηθάς μια πιο προβληματική αγορά, κερδίζεις περισσότερο!

Ένα ώριμο χρηματιστήριο προσφέρει δυνατότητες χρηματοδότησης σε αξιόλογες και υποσχόμενες επιχειρήσεις και δίνει ώθηση στις επενδύσεις, που εκτός των άλλων δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας,  με ευεργετικά αποτελέσματα για την οικονομική και κοινωνική ευημερία. Μπορούμε, όμως, να βασιστούμε για αυτό μόνο στο «αόρατο χέρι» του Adam Smith και την αυτορύθμιση των αγορών; Πώς μπορείς να επενδύσεις, όταν ο μη επαρκής έλεγχος επιτρέπει «μαϊμού» ισολογισμούς; Όταν οι βασικοί μέτοχοι κλέβουν τις εταιρείες τους; Όταν η ενημέρωση προς τους μετόχους μειοψηφίας είναι ελλιπής ή παραπλανητική; Μια από τις ικανότητες ενός επενδυτή είναι το να αναγνωρίζει όσο είναι δυνατόν αυτές τις καταστάσεις, αλλά πάλι δεν μπορούμε να στηριζόμαστε στη φυσική επιλογή. Σε παγκόσμιο επίπεδο, όλο και μεγαλύτερο εκτόπισμα αποκτά ο Μετοχικός Ακτιβισμός, που στηλιτεύει τα κακώς κείμενα, προωθεί τις αρχές της Εταιρικής Διακυβέρνησης, παρεμβαίνει προς τις αρχές, προωθεί τη συμμετοχή στις Γενικές Συνελεύσεις των Μετόχων και διεκδικεί αιτήματα, όπως αυτό της ηλεκτρονικής ψήφου. Στην Ελλάδα, λόγω και της επενδυτικής απραξίας, η διάδοσή του είναι περιορισμένη.

Όμως, στη μάχη αυτή, υψηλότερα όλων θα τοποθετούσα την επενδυτική μας παιδεία και κουλτούρα. Θα περιέγραφα τον μέσο Έλληνα εμπλεκόμενο, ως κάποιον που αναζητά το μυστικό, την μεγάλη πληροφορία ή την τέλεια κίνηση μέσα από τις εφημερίδες και την  πρόσβασή του σε μια υποτιθέμενη “αξιόπιστη” πηγή. Έννοιες, όπως η διασπορά για την αντιμετώπιση του κινδύνου, η μελέτη και ανάλυση των θεμελιωδών μεγεθών ή η χάραξη επενδυτικής στρατηγικής, φοβάμαι πως εξακολουθούν να του είναι άγνωστες. Παραμένει, λοιπόν, επιρρεπής στην ψυχολογία, που τον ωθεί σε λανθασμένες ενέργειες τη λάθος στιγμή και τον καθιστά έρμαιο στις ορέξεις των “αρπακτικών”.

Το να μπορείς να αντιληφθείς ότι η τύχη ή το εκ γενετής ένστικτο δεν είναι αρκετά για να μπεις με αξιώσεις στην αρένα των αγορών, δεν είναι λίγο. Πιο θεμελιώδες από το να γνωρίζεις, είναι να ξέρεις τι δεν γνωρίζεις. Η μετάθεση της ευθύνης είναι ο εύκολος, αλλά αδιέξοδος δρόμος.

Πιστεύω, λοιπόν, ακράδαντα πως το χρηματιστήριο είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο για τον επενδυτή, ενώ παράλληλα προσφέρει στην οικονομία και την κοινωνική ευημερία. Φτάνει μια κοινωνία, να είναι ώριμη να το υποδεχθεί κατάλληλα. Οι “παιδικές ασθένειες” ίσως είναι αναπόφευκτες στην αρχή, αλλά δεν πρέπει να μας αποθαρρύνουν από το να ενηλικιωνόμαστε. Το στερεότυπο του “χαρτοπαίκτη” και ο μύθος του “τέρατος” που καταπίνει τις περιουσίες των πολιτών, δεν βοηθά αυτόν τον σκοπό. Έτσι, μέσα από το κείμενο αυτό, θέλω να βάλω και εγώ ένα μικρό λιθαράκι στην αποκαθήλωση των “ταμπελών” που βαραίνουν τον θεσμό. Ίσως, ακόμα να διανύουμε την “παιδική ηλικία”, αλλά παραμένω αισιόδοξος. Μπορούμε να χτίσουμε ένα καλύτερο χρηματιστήριο!

Δημήτρης Κουτσουμπός

2 comments on “Χρηματιστήριο: Το «τέρας» που καταπίνει τις περιουσίες των πολιτών;

  1. Ο/Η Nikos Koutentakis λέει:

    Η βαση για το …ξεπουλημα της Ελλαδας. Προδοσια ξεκαθαρη!!!

  2. Ο/Η Ilias Omikros λέει:

    Νίκο, ακριβώς για σένα τα έγραψε ο αρθρογράφος αλλά φαίνεται οτι δεν κατάλαβες τίποτα.

Απάντηση σε Ilias Omikros Ακύρωση απάντησης